5 soruda Irak’taki gösteriler hakkında bilmeniz gerekenler

Iraklıların, iÅŸsizlik, yolsuzluk ve kamu hizmeti yetersizliÄŸini ve Ä°ran’ın ülkedeki etkinliÄŸini protesto amacıyla ülkenin çeÅŸitli bölgelerinde bir aydır devam eden gösterilerde 250’yi aÅŸkın gösterici öldü.

Iraklıların iÅŸsizlik, yolsuzluk, kamu hizmetlerinin yetersizliÄŸini ve Ä°ran’ın ülkedeki etkinliÄŸini protesto amacıyla ülkenin çeÅŸitli bölgelerinde gösterileri bir aydır sürüyor. 1 Ekim’de baÅŸlayan ve Erbain törenleri nedeniyle ara verilen gösterilerin 25 Ekim’de tekrar baÅŸlamasıyla insani bilanço ağırlaşırken, hükümetin düşmesi en güçlü senaryo olarak görülüyor.

BaÅŸkent BaÄŸdat baÅŸta olmak üzere ülkenin orta ve güney kentlerine yayılan gösterilerde ekimin başından bu yana 250’den fazla kiÅŸi hayatını kaybederken, binlerce kiÅŸi yaralandı.

Hükümetin en güçlü ortakları Sairun lideri Mukteda es-Sadr ile Ä°ran’a yakınlığıyla bilinen Fetih Koalisyonu lideri Hadi el-Amiri’nin, BaÅŸbakan Adil Abdülmehdi’den güvenoyunu çekmesi ve hükümetin düşürülmesi konusunda anlaÅŸmasıyla, hükümetin düşmesi en büyük senaryo olarak görülüyor.

AA muhabiri, 5 soruda Irak’ta bir aydır devam eden gösterilerin dinamiklerini ve ülkeyi bekleyen senaryoları derledi.

1 – Hangi taleplerle baÅŸladı, nerede yoÄŸunlaÅŸtı?

1 Ekim’de BaÄŸdat ve güneydeki Basra, Nasıriye, Amara, Samava ve Hille kentlerinde binlerce kiÅŸinin sokaÄŸa çıkmasıyla baÅŸlayan gösteriler, hızlı biçimde ülkenin orta ve güneyinde birçok bölgeye sıçradı.

2003 ABD işgaliyle kurulan devlet düzenindeki bozukluk, hükümette yer alan etnik ve dini temelli siyasi oluşumların devlet ve kamu faydası yerine grup çıkarlarını öncelemesi toplumda rahatsızlık yaratıyor.

Ãœlkede yolsuzluÄŸun ciddi boyutlarda olması da topumda rahatsızlığa yol açıyor. Dünya Åžeffaflık Örgütü’ne göre, Irak, 180 ülke arasında 168’inci sırada. Ãœlkede 2003’ten bu yana 450 milyar dolarlık kamu fonunun kayıp olduÄŸu da iddia ediliyor.

Irak, kanıtlanmış petrol rezervleri açısından 4’üncü sırada olmasına raÄŸmen, ülkede halen elektrik, su, saÄŸlık, ulaşım gibi temel kamu hizmetleri oldukça yetersiz. Öte yandan, Dünya Bankasının 2014 verilerine göre, 40 milyonluk nüfusun neredeyse dörtte biri günde 1,90 dolar gelirle yaşıyor.

Bunun yanı sıra, verilere göre ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 75’i, 35 yaÅŸ altında. Ãœlkede genç iÅŸsizlik oranının 2018’de yüzde 20’lere ulaÅŸması öfkeyi artırıyor. Ãœlkede neredeyse 83 bin yabancı uyruklunun çok yüksek maaÅŸlı iÅŸlerde çalışması da tepkiye yol açıyor.

Ä°ran’ın ülkedeki etkinliÄŸinden ve Tahran destekli milis gruplarından duyulan rahatsızlık da sokaklara yansıdı.

Irak BaÅŸbakanı Adil Abdulmehdi’nin, DEAÅž’a karşı ciddi baÅŸarılar elde etmiÅŸ ve ABD’ye yakınlığıyla bilinen Terörle Mücadele Birimi Komutanı Abdulvahab el-Saadi’yi görevden alması, gösterileri tetikleyen etkenlerden biri oldu. Saadi’nin görevden alınmasının arkasında Ä°ran olduÄŸu tartışmalara neden olurken, gösterilerde Saadi posterleri açılarak “Ä°ran dışarı” sloganları gözlemlendi.

1 Ekim’de baÅŸlayan ve 6 Ekim’de Erbain nedeniyle ara verilen ilk dalga gösterilerde 157 gösterici hayatını kaybederken, binlerce kiÅŸi yaralandı.

25 Ekim’de baÅŸlayan gösterilerin ikinci dalgası ise BaÄŸdat, Basra, Babil, Divaniye, Zikar, Meysan, Müsenna, Kerbela ve Necef vilayetlerinde yoÄŸunlaÅŸtı.

Halen devam eden gösterilerde Ä°ran karşıtlığının önceki gösterilere göre daha yüksek sesli bir hal aldığı dikkati çekiyor. Nitekim göstericiler, birçok ÅŸehirde Ä°ran’a yakınlığıyla bilinen Åžii milis grubu HaÅŸdi Åžabi’ye baÄŸlı siyasi partilerin ve milis gruplarının binalarını ateÅŸe verdi.

Ä°kinci gösterilerde, ÅŸimdiye kadar 100’ü aÅŸkın kiÅŸi hayatını kaybetti. Ä°nsan Hakları Ä°zleme Örgütüne (HRW) göre, Irak’ta hükümetin verdiÄŸi sözlere raÄŸmen güvenlik güçleri, protestoculara orantısız güç kullandı.

Gösterilerde, İran destekli Şii milis gruplarının keskin nişancılar aracılığıyla göstericilere ateş ettiği de iddia edildi.

2- Kim destek verdi?

Ülkedeki göstericilerin büyük çoğunluğu bağımsız, herhangi parti veya liderle ilişkileri bulunmuyor.

Gösterilerin yoÄŸunluklu olarak Åžii bölgelerde yaÅŸanması dikkati çekerken, Sünnilerin kitlesel olarak katılmadığı ancak bazı bölgelerde Sünni gençlerin katıldığı biliniyor. Sünnilerin gösterilere kitlesel destek vermemesi, Åžii hükümet ve Ä°ran destekli HaÅŸdi Åžabi’nin “radikalizm tehdidi” bahanesiyle Sünnilere baskı yapma ihtimali tartışılıyor.

Gösterileri, herhangi bir öncü gücün örgütlemediği düşünülürken, bazı sendikalar gösterilere desteklerini açıkladı.

Irak Öğretmenler Birliği, protestolara katılacaklarını duyurarak, talepler hükümetin istifasını içeriyor olsa bile göstericilerin yanında bulunacaklarını ilan etti. Iraklı Sanatçılar Sendikası da protestolara destek verdiklerini duyurdu.

Ayrıca, Irak’ta Baro Meclisi, Irak’taki tüm avukatlara çarÅŸamba ile gelecek pazartesi arasındaki tüm davalara girmemeleri çaÄŸrısı yapmak konusunda karar aldı. Baroya baÄŸlı avukatların, bu süreçte tutuklanan ve gözaltına alınan göstericilerin davalarını takip etmesi bekleniyor.

Irak İşçi Sendikaları Konfederasyonu, göstericilerin meşru taleplerini desteklediklerini açıkladı. Ülkedeki iki eğitim sendikası da IKBY dışında ülke genelinde 4 günlük grev ilan etti.

3 – Siyasetçiler ve din adamları nasıl tepki verdi?

Cumhurbaşkanı Berham Salih, göstericilerin taleplerinin karşılanması için çalışmaların yapılacağını söyleyerek, sükunet çağrısında bulundu.

BaÅŸbakan Abdülmehdi, gösterilerin ilk günü daha kısa bir açıklama yaparak, “üniversite mezunlarına iÅŸ sözü” vererek, Petrol Bakanlığı ve diÄŸer devlet kurumlarıyla, bazı yabancı firmalara çalışanların en az yüzde 50’sinin Irak vatandaşı olması için kota koyulması emri verdiÄŸini açıkladı.

Parlamento Başkanı Muhammed el-Halbusi, protestocuların taleplerini karşılamak için reformların kısa sürede uygulanacağını açıkladı.

Irak’ta Åžii nüfus üzerinde etkili din adamı Ayetullah Ali Sistani, hükümete gösterilere orantısız cevap vermemesi yönünde çaÄŸrıda bulunarak, hükümetin kamu hizmetlerini geliÅŸtirmesi, iÅŸsizlere istihdam yaratması, yolsuzlukla mücadele etmesi ve sorumluları cezaevine göndermesi gerektiÄŸini söyledi.

Buna karşın, Irak Parlamentosundaki en güçlü gruplardan Fetih Ä°ttifakı lideri, HaÅŸdi Åžabi’nin en büyük fraksiyonlarından Bedir Örgütünün Komutanı Hadi el-Amiri, protestolar konusunda ABD ve Ä°srail’i suçlayarak, “Fitnenin arkasında ABD, Ä°srail var.” dedi.

Sairun lideri Muktada es Sadr ise Abdülmehdi hükümetinin öncekiler gibi “iÅŸe yaramaz” olduÄŸunu söyleyerek, ülkede “iç savaÅŸ” baÅŸlamadan hükümetin istifa etmesi çaÄŸrısında bulundu.

Sadr, hükümet ortağı Amiri’ye hükümetin düşürülmesi için çaÄŸrıda bulundu. Amiri ise Sadr’a “iÅŸ birliÄŸine varım” karşılığı verdi.

Amiri, hükümetin düşürülmesi için Sadr ile iÅŸ birliÄŸi yapacağını söylese de Abdulmehdi yerine geçecek isim konusunda, Sairun lideriyle ayrı düştüğü iddia ediliyor. Sadr, BaÅŸbakanlık için Abdulvahap Saadi’yi düşünürken, Amiri’nin buna karşı eski Gençlik ve Spor Bakanı Abdulhuseyin Abtan’ı kabul ettirmek için çalıştığı ileri sürülüyor.

4 – Eylemcilerin talepleri karşılandı mı?

Gösteriler devam ederken, Irak Parlamentosu, göstericilerin taleplerine karşılık bir dizi karar aldı.

Parlamento, Anayasanın bazı maddelerinin değiştirilmesi taslağı hazırlayacak bir komisyon kurma kararı verdi. Taslağın, 4 ayda Parlamento Başkanlığına sunulması bekleniyor.

Irak Parlamentosu, vilayet, ilçe ve nahiye meclislerinin lağvedilmesine oy çokluğuyla karar verdi. Kentlerdeki idari ve mali işleri yürütme sorumluluğu valilerde olacak, valiler de Irak Parlamentosunca denetlenecek.

Irak Parlamentosu, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı ile milletvekilleri ve tüm üst düzey devlet yetkililerine sağlanan maaş dışı ödenek ve ayrıcalıkların iptaline de karar verdi.

Reformlar konusunda ciddi çalışmalar yaptığını vurgulayan hükümetin, gösterilere yönelik orantısız güç kullanması sokağın öfkesini artırıyor.

Nitekim, BaÅŸbakan Abdülmehdi’nin güvenlik yetkilileriyle bir araya gelmesinin ardından, DEAÅž’a karşı eÄŸitilen terörle mücadele güçlerini, gösterileri korumak bahanesiyle baÅŸkentin bazı bölgelerine konuÅŸlandırması tepkileri artırdı.

Hükümetin istifa etmede direnmesi ise göstericileri daha da kızdırıyor.

Günlerdir sokakları dolduran protestocular, hükümetin istifa etmesi, yolsuzlukla ciddi mücadele edilmesi, kamu hizmetinde iyileşmelerle gençlere iş imkanlarının tanınması gibi taleplerinin yerine getirilmesini bekliyor. Protestocular, söz konusu talepler karşılanana kadar evlerine dönmeyeceği mesajı veriyor.

5 – Ãœlkeyi ve hükümeti bekleyen senaryolar neler?

Sadr’ın erken seçimlere gidilmesi konusundaki çaÄŸrısında cevap veren Abdülmehdi, hükümetin iki büyük ortağı Sadr ile Amiri’nin yeni bir hükümet kurma konusunda anlaÅŸması halinde istifasını sunmakta sakınca görmeyeceÄŸini ancak erken seçimler için yasal adımların gerektiÄŸini söyledi.

Bunun üzerine Sadr, meclisin BaÅŸbakan Abdulmehdi’den güvenoyunu çekmesi ve hükümetin acilen düşürülmesi çaÄŸrısı yaptı.

Ä°ran’a yakınlığıyla bilinen Fetih grubu lideri Hadi el-Amiri, Sadr’ın Abdülmehdi’den güvenoyunu çekme ve hükümetin düşürme çaÄŸrısına yanıt vererek, protestocuların talepleri için Sadr ile çalışacağını açıkladı.

Bu durumda en güçlü senaryo, Abdülmehdi’nin düşürülmesi gibi gözükse de Amiri’nin Abdülmehdi’den güvenoyunun çekilmesi için Sairun dışında bulunan Sünni, Kürt ve kendi başını çektiÄŸi grubu ikna etmede zorlandığı iddia ediliyor. Özellikle Kürt grupların hükümeti düşürmeye yardım etmeleri için önce birtakım taleplerinin yerine getirilmesini istediÄŸi belirtiliyor.

Göstericilerin, “Mukteda’ya hayır, Hadi’ye hayır” sloganları, Abdülmehdi sonrası ülkede taleplerin karşılanacağı konusunda şüphelere neden oluyor ve sokağın, Sadr’ın krizden çıkılması için Amiri ile iÅŸ birliÄŸi hamlesine rıza göstermediÄŸi anlaşılıyor.

Irak’ta erken seçim için CumhurbaÅŸkanı Berhem Salih’in, Bakanlar Kurulundan gelen parlamentonun feshine iliÅŸkin talebi onaylaması gerekiyor. Yani parlamento onayı olmadan erken seçime gidilemiyor. Onay olması halinde 60 günde seçime gidiliyor.

Salih’in, Abdülmehdi’nin kalması yönünde çabalarının da sokağı tatmin etmeyeceÄŸi biliniyor. Ä°stifa veya güvenoyunun çekilmesi halinde, Salih’in seçimlere kadar geçici hükümetin başına geçmesi bekleniyor.

Gösterilerin temel talebi, BaÅŸbakan Abdülmehdi’nin istifası ancak istifası durumunda Irak’ta suların durulacağına dair iÅŸaret yok.

Irak’ta farklı siyasi blokların ortak adayı olarak seçilen Abdülmehdi, Mayıs 2018’deki genel seçimlerden yaklaşık 6 ay sonra göreve baÅŸlayabildi ve göreve baÅŸladığı Ekim 2018’den itibaren yaklaşık 9 ay gibi uzun bir sürede zorlukla hükümeti kurulabildi. Bu zorlukları dikkate alındığında, olası erken seçim senaryolarının çözüm olup olmayacağı tartışılıyor.

Kaynak: AA