Cumhuriyet 97 yaşında

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanıyla Türk milletinin tarihinde yeni bir devrin kapıları açıldı ve “Egemenlik kayıtsız, ÅŸartsız milletindir” sözü, devlet yönetiminde en belirgin ÅŸekliyle yerini aldı.

Türk milletinin tarihinde 97 yıl önce yeni bir devrin kapıları açıldı ve Cumhuriyetin ilanıyla “Egemenlik kayıtsız, ÅŸartsız milletindir” sözü devlet yönetiminde en belirgin ÅŸekliyle yerini aldı.

24 Temmuz 1923’te Lozan AntlaÅŸması imzalanmış, yeni Türk devletinin bağımsızlığı kabul edilmiÅŸti.

Ä°kinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanmasından 2 ay sonra 13 Ekim 1923’te Ankara, Türkiye devletinin hükümet merkezi oldu. Artık mevcut rejimin isminin de bütün açıklığı ile konulması, yeni devletin baÅŸkanının seçilmesi gerekiyordu.

O güne kadar Devlet BaÅŸkanlığı görevi, Türkiye Büyük Millet Meclisi BaÅŸkanı olarak Mustafa Kemal PaÅŸa tarafından yürütülmüştü. DiÄŸer taraftan bazı yabancı ülkeler de Lozan AntlaÅŸması’nı onay için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha açık ÅŸekilde belirlenmesini istiyordu.

Bu sırada, 27 Ekim 1923’te Ä°cra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve Meclis’in güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluÅŸturulamaması da bu soruna acil bir çözüm gerektirdi.

28 Ekim 1923 akÅŸamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal PaÅŸa, Çankaya Köşkü’nde arkadaÅŸları için Latife Hanım’a bir sofra hazırlattı.

Ä°smet PaÅŸa, Ali Fuat PaÅŸa, Halit PaÅŸa, Kemalettin Sami Bey’in de yer aldığı akÅŸam yemeÄŸinde yaÅŸananları Mustafa Kemal PaÅŸa, Nutuk’ta şöyle anlattı:

“Gece olmuÅŸtu… Çankaya’ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit PaÅŸa’lara rastladım. Ali Fuat PaÅŸa, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Bir UÄŸurlama ve Bir Karşılama’ baÅŸlığı altında okumuÅŸtum. Daha kendileriyle görüşmemiÅŸtim. Benimle konuÅŸmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akÅŸam yemeÄŸine gelmelerini, Milli Savunma Bakanı Kazım PaÅŸa vasıtasıyla kendilerine bildirdim. Ä°smet PaÅŸa ile Kazım PaÅŸa’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya benimle birlikte gelmelerini söyledim.

Çankaya’ya gittiÄŸim zaman orada, beni görmek üzere gelmiÅŸ bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili RuÅŸen EÅŸref Bey’lerle karşılaÅŸtım. Onları da yemeÄŸe alıkoydum. Yemek sırasında ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceÄŸiz’ dedim. Orada bulunan arkadaÅŸlar, derhal düşünceme katıldılar. YemeÄŸi bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceÄŸi konusunda kısa bir program yaparak arkadaÅŸları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiÄŸim talimatın uygulanışını göreceksiniz.

Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına karar vermek için Ankara’da bulunan bütün arkadaÅŸlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. Çünkü, onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara’da bulunmayan bazı kiÅŸiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyet’in ilan edilmiÅŸ olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.”

Mustafa Kemal PaÅŸa o gece Ä°smet PaÅŸa ile 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini deÄŸiÅŸtiren kanun tasarısını hazırladı. “Türkiye devletinin hükümet ÅŸekli cumhuriyettir.” hükmünün yer aldığı tasarı üzerinde TBMM’de yapılan konuÅŸmalardan sonra Cumhuriyet’in ilanı kabul edildi.

“Türkiye Cumhuriyeti mesut, baÅŸarılı ve muzaffer olacaktır”

Böylece yeni devletin yönetim biçimi bütün açıklığı ile ismini almış oldu. Cumhuriyet’in ilanı ile “Egemenlik kayıtsız, ÅŸartsız milletindir” ilkesi de artık devlet yönetiminde en belirgin ÅŸekliyle yerini buldu.

Ardından cumhurbaÅŸkanlığı seçimine geçildi. Yapılan gizli oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaÅŸkanı seçildi. Bunun üzerine kürsüye gelen Mustafa Kemal PaÅŸa, yaptığı konuÅŸmasını, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, baÅŸarılı ve muzaffer olacaktır.” sözü ile bitirdi.

Böylece devletin adı ve rejimiyle ilgili tartışmalara son verilirken, Türk milletinin tarihinde yeni bir devir açıldı.

Kaynak: AA