Milli Mücadele’nin ilk adımı 101. yılında

Milli Mücadele'nin ilk adımı 101. yılında
Ulusal kurtuluÅŸ mücadelesine giden yolda ilk adımın atıldığı Samsun, Milli Mücadele’deki rolünün ve Büyük Önder Atatürk’ün izlerini 101. yılında da gururla taşıyor.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk‘ün, milli mücadele planlarıyla, 19 Mayıs 1919‘da ilk adımı attığı Samsun, 101. yılında da ulusal kurtuluÅŸ mücadelesindeki rolünün ve Büyük Önder’in izlerini gururla taşıyor.
AA muhabirinin tarihi kaynaklardan derlediÄŸi bilgilere göre, Limni adasının Mondros Limanı’nda demirli Agamemnon zırhlısında, 30 Ekim 1918 akÅŸamı Mondros Mütarekesi imzalanır. Çanakkale’de Türk askerinin destan yazmasına raÄŸmen, düşman gemileri Çanakkale BoÄŸazı’ndan geçerek Ä°stanbul’a demirler, 15 Mayıs 1919’da Ä°zmir Ä°ÅŸgal edilir.
Karadeniz Bölgesi ise iÅŸgal güçlerinin iÅŸtahını kabartmaktadır. Ä°ngiltere, Yunanistan’ın Karadeniz kıyılarında bir Pontus Rum devleti kurma isteÄŸine destek vermektedir. Mondros AteÅŸkes AntlaÅŸması’nın, “Ä°tilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde herhangi bir stratejik yeri iÅŸgal etme hakkına sahip olacaktır.” maddesi Rum çetelerine güç verir.
Samsun ve çevresindeki Rumlar, 17-18 Mart 1919 tarihinde Samsun’a asker çıkaran Ä°ngilizleri de arkalarına alıp, yaptıkları çete baskınlarıyla kargaÅŸa çıkararak bölgeyi Ä°tilaf Devletleri’nin iÅŸgaline açmak istemektedir.
1919 yılının mart ve nisan aylarında Rum çetelerinin saldırıları artmaya baÅŸlar ve Türk çetelerinin kargaÅŸa çıkardığı iddia edilerek Ä°ngilizler, Osmanlı hükümetine 21 Nisan 1919’da bölgede asayiÅŸin saÄŸlanması için nota verir. “EÄŸer siz asayiÅŸi saÄŸlayamazsanız biz Samsun’a çıkıp bölgeyi iÅŸgal edeceÄŸiz” anlamı taşıyan notanın ardından Mustafa Kemal 9. Ordu MüfettiÅŸi olarak görevlendirilir.
Ä°stanbul ÅžiÅŸli’deki evinden 16 Mayıs’ta annesi ve kardeÅŸi ile vedalaÅŸarak ayrılan Mustafa Kemal Atatürk’e, vapura binmeden, “Bandırma Vapuru’nun Karadeniz’de batırılacağı” istihbaratı iletilir.
Atatürk, o gün yaşadıklarını şöyle anlatır:
“Bir an yalnız kaldım ve düşündüm. Bu dakikada düşmanların elinde idim. Bana her istediklerini yapamazlar mıydı? Beynimden bir ÅŸimÅŸek geçti. Tutabilirler, sürebilirler, fakat öldürmek! Bunun için beni Karadeniz’in coÅŸkun dalgaları arasında yakalamak lazımdır. Bu ihtimal mantıklı idi. Ancak benim için artık yakalanmak, tutuklanmak, sürülmek, düşüncelerimi yapmaktan alıkonmak hepsi ölmekle denk idi. Hemen karar verdim, otomobile atlayarak Galata rıhtımına geldim.”
Büyük Önder, zihnindeki kurtuluÅŸ mücadelesi planlarıyla, Bandırma Vapuru ile Ä°stanbul’dan yola çıkar. Bandırma Vapuru, Kız Kulesi önünde durdurulur. Ä°tilaf devletleri askerleri vapurda denetim yaptıktan sonra Bandırma Vapuru yoluna devam eder. Mustafa Kemal, kaptan Ä°smail Hakkı Durusu’ya, sahile yakın bir rota çizmesini söyler.
Bandırma Vapuru, üç gün sonra Sinop’a varır. Mustafa Kemal Sinop’ta karaya çıkar. Samsun’a kara yoluyla gitmek için yolun durumunu ve araç sorar. Ancak ne yol ne araç vardır. Aldığı bu yanıtla Mustafa Kemal ve beraberindekiler tekrar vapura binerler.
Samsun’a varış
19 Mayıs 1919 Pazartesi günü Bandırma Vapuru Samsun sahiline demir atar. Mustafa Kemal ve arkadaÅŸlarını, ilk olarak Havuzlu Ä°smail’in kullandığı sandalla Kurmay Binbaşı Mahmut Ekrem Bey karşılar.
Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslar tarafından kentin bütün iskeleleri bombalanmış ancak bir tek kentte sigara üreten Fransızlara ait Reji Ä°skelesi saÄŸlam kalmıştır. Mustafa Kemal ve arkadaÅŸları, Samsun’a ilk adımlarını, diÄŸer adı Reji Ä°skelesi olan Tütün Ä°skelesi’nden atar.
KarakaÅŸ Mustafa lakaplı kayıkçının karaya çıkardığı Mustafa Kemal ve arkadaÅŸlarını Samsun’da küçük bir grup karşılar. Karşılamada Samsun Mutasarrıfı Ä°brahim Ethem Bey bulunmamaktadır. Mutasarrıf rahatsız olduÄŸunu belirterek yerine Muhasebe Müdürü Osman Bey’den heyeti karşılamasını ve ağırlama iÅŸleriyle ilgilenmesini istemiÅŸtir.
“Dokuzuncu Ordu Kıtaları MüfettiÅŸi ve PadiÅŸahın Fahri Yaveri Mirliva Mustafa Kemal PaÅŸa” unvanı ile Mustafa Kemal, “Saat 08.00’de Samsun’a ulaÅŸarak görevine baÅŸladığına” dair Ä°stanbul’a telgraf gönderir.
Mustafa Kemal ve arkadaÅŸları kalabalık oldukları için tek otele yerleÅŸtirilemezler. Atatürk ve maiyetindekilerden bir kısmı, Jean Ä°onnis Mantika’ya ait olan ”Mantika Palas”a yerleÅŸtirilir, diÄŸerleri ise bugünkü Samsun Ticaret ve Sanayi Odasının yerinde bulunan o zamanki Karadeniz Oteli’nde kalır.
Havza’ya geçiÅŸ
Atatürk Samsun’da 6 gün kalır, 25 Mayıs’ta Havza’ya geçer. Ä°ngilizleri şüphelendirmemek için Atatürk, böbrek sancılarının artttığını ve Havza’nın kaplıcalarının kendisine iyi geleceÄŸini belirterek kentten ayrılır.
Atatürk ve arkadaÅŸları, eski bir araçla Havza’ya doÄŸru yola çıkar. Yollar bozuktur ve araç birkaç kez arızalanır. Araçtan inen Atatürk ve arkadaÅŸları, doÄŸanın güzelliÄŸine kendilerini kaptırarak bir süre “DaÄŸ başını duman almış, gümüş dere durmaz akar, güneÅŸ ufuktan ÅŸimdi doÄŸar, yürüyelim arkadaÅŸlar” marşını söyleyerek yol alır.
Mustafa Kemal, Havza’da Mesudiye Oteli’nde, beraberindekiler ise Ali Osman AÄŸa’nın konağında ağırlanır.
Atatürk, Havza’da Milli Mücadele’yi örgütlemek için uygun ortamı bulur. Ä°lk Müdafa-i Hukuk Cemiyeti, Havza’da kurulur. TeÅŸkilat, ilk toplantısını “TaÅŸ Mektep” yani ÅŸimdiki Merkez Ä°lköğretim Okulunda yapar. Ä°lk miting Havza’da yapılır. Mustafa Kemal PaÅŸa’nın talimatıyla gerçekleÅŸtirilen mitingde, Ä°zmir’in iÅŸgali protesto edilir. Ä°lk genelge yine Havza’da yayımlanır, 28 Mayıs’ta yayımlanan Havza Genelgesi, tüm valilikler, kolordu komutanlıkları ve bağımsız mutasarrıflıklara gönderilir.
Havza Genelgesi, Atatürk’ün Samsun’a çıktıktan sonra ilk resmi tepkisi olması dolayısıyla tarihte büyük öneme sahiptir. Atatürk, bu genelgeyle halkın iÅŸgallere tepki göstererek milli bilincin uyandırılmasını amaçlamıştır. Bir sonraki durağı Amasya olacak Mustafa Kemal, 18 gün boyunca Havza’da Milli Mücadele için önemli adımlar atar.
Havza’daki hareketlilikten haberdar olan Ä°ngilizlerin yaptığı baskı ile Atatürk, Dokuzuncu Ordu MüfettiÅŸliÄŸi görevinden alınır. Ä°lk adımları teker teker atarak yoluna devam eden Atatürk, Havzalılara sivil olarak veda eder.
Atatürk, 24 Eylül 1924’te Havza’ya ikinci geliÅŸinde, Havzalılara şöyle seslenecektir:
“Sizinle en elemli, en yeisli günlerde tanıştım. Aranızda günlerce kaldım. Bana mazinin hatırasını tekrarlatan ÅŸu daire içinde kıymetkar mesai ve muavenetinizden pek müstefit oldum. EÄŸer Havzalıların o samimi ve metin hüsnükabulleri olmasa ve eÄŸer Havza’nın nafi ÅŸifalı kaplıcaları ahval-i sıhhiyem üzerinde müspet bir tesir bırakmasaydı, emin olunuz ki, inkılap için çalışamayacaktım. Bundan dolayıdır ki Havza ve Havzalılara çok ÅŸey borçluyum. Kalbi rabıtam ebediyen saklayacak ve sizi hiç unutmayacağım. Ä°lk cüreti, ilk cesareti gösteren sizlersiniz. Ä°nkılap ve Cumhuriyet tarihinde kahraman Havza’nın ve Havzalıların büyük bir yeri vardır.”
Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı ve KurtuluÅŸ Mücadelesi’ni baÅŸlatışı, Cumhuriyet’in ilanından sonra 1938 tarihine kadar ”Gazi Günü” adıyla Samsun’da yerel olarak kutlanır.
Daha sonra ise Atatürk’ün Milli Mücadele’yi baÅŸlatmak üzere 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basması, 20 Haziran 1938’de çıkarılan bir kanunla milli bayram olarak kabul edilir.
Milli Mücadele’nin ve Mustafa Kemal’in Samsun’daki izleri
Milli Mücadele’yi baÅŸlatan kiÅŸileri Anadolu’ya taşıyan Bandırma Vapuru’nun orijinal planları kullanılarak inÅŸa edilen birebir kopyası, Samsun sahilinde müze gemi olarak ziyarete açık tutuluyor.
DoÄŸu Park’ta düzenlenen alanda ziyarete açılan müze gemi Bandırma Vapuru, özellikle 19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı dolayısıyla kente gelen ziyaretçilerden büyük ilgi görüyor.
Bu yıl koronavirüs salgını nedeni ile müze gemi ilk kez 19 Mayıs’ta ziyarete kapalı olacak.
Günümüzde, Atatürk’ün ilk adımı attığı nokta, artık dolgu sahası. Samsun BüyükÅŸehir Belediyesi tarafından önceki yıllarda dolgu sahasına “KurtuluÅŸ Yolu” yapılarak, Tütün Ä°skelesi yeniden inÅŸa edildi. Tütün Ä°skelesi’nde ilk adımı temsilen Atatürk ve silah arkadaÅŸlarının ve onları karşılayanların bal mumu heykelleri yer alıyor.
Tütün Ä°skelesi’nden baÅŸlayan “KurtuluÅŸ Yolu” ise Atatürk’ün Havza’ya geçiÅŸ güzergahını takip ediyor.
Atatürk’ün Samsun’a geliÅŸinde kaldığı Mantika Palas, uzun yıllar ”Mıntıka Palas” olarak adlandırıldı ve bugün Atatürk’ün eÅŸyalarının sergilendiÄŸi Gazi Müzesi olarak o güne ait izleri canlı tutuyor.
Mustafa Kemal PaÅŸa’nın Havza ilçesinde 25 Mayıs-13 Haziran 1919 tarihlerinde karargah olarak kullandığı ve Milli Mücadele’nin ilk karargahı sayılan ev ise günümüzde “Havza Atatürk Evi” olarak tarihin izlerini yansıtıyor.
Kaynak: AA